De berg van de ziel

Ik weet nog goed hoe ik kort na de dood van Wim, mijn man, voelde dat ik mijn verdriet niet ineens zou kunnen toelaten. Daarvoor was het te groot. Ik zat op onze camping in Istrië bij de zee en had het gevoel dat ik erin zou verdrinken als ik me eraan zou overgeven. Ergens besefte ik me dat ik het zou moeten doseren, ik had twee opgroeiende kinderen en alleen al voor hen wilde ik staande blijven. En uiteindelijk is het ook zo gegaan. Niet zo helder en bewust als ik het me op dat moment realiseerde, zo gaat het in het echte leven niet, maar ik heb gezorgd dat ons leven door zou gaan.

Overleven. Niet alleen maar negatief, ik heb het ervaren als een enorme kracht, die zorgt dat je doorgaat en doet wat nodig is om een nieuw leven te bouwen en weer een balans te vinden in jezelf en met elkaar.

Het verdriet reisde met me mee in de onderstroom. Soms wat meer, in andere perioden was er minder ruimte. Ook dat gaat bijna als vanzelf, althans zo heb ik het ervaren. Er zijn momenten geweest dat ik dacht dat het wel klaar was, maar dat bleek nooit het geval. En inmiddels, bijna drie jaar later, denk ik dat het  misschien wel nooit klaar is. Dat het altijd met me meegaat dat verdriet. Dat de heimwee deel is van wie ik ben.

Nu, na een periode van hard werken diende het zich weer aan als een stil verlangen naar tijd en ruimte voor mezelf. Ik weet dan dat het over rouwen gaat, zonder dat ik daar op zo'n moment goed raad mee weet. Want hoe doe je dat dan? Het gaat eerder over ruimte maken en toelaten, dan over iets doen. In het NRC las ik een interview met Ada de Jong die samen met Christa Anbeek een boek heeft geschreven over kwetsbaar leven. Ik heb het meteen gekocht.

Het is - zoals zij het zelf zo mooi noemen - een persoonlijk essay. Ada verloor in één klap haar hele gezin bij een ongeluk in de bergen, Christa had al eerder haar ouders, haar broer en later haar man verloren. Ze gebruiken een aantal 'oervragen' uit de christelijke dogmatiek als structuur. Zo vormen overwegingen, gedachten en geschriften uit het humanisme, christendom en boeddhisme een bedding voor hun persoonlijk zoektocht. Een verhaal dat mij raakt in mijn ervaring over de zoektocht die volgde op de dood van Wim. Een innerlijk proces om me te verhouden tot mezelf in een leven waar hij geen deel meer van is. Niet in het hier en nu. In gedachten en herinneringen is hij er altijd nog, hoewel de ruimte die dat inneemt minder wordt en daar ben ik zowel blij als verdrietig om.

Ada zegt in het boek dat ze met haar gezin ook zichzelf begraven heeft. De Ada die ze was voordat zij stierven die bestaat niet meer. Zo herinner ik me dat ik in het eerste halfjaar na Wim's dood steeds wakker werd met de gedachte 'wie ben ik?'. Niet dat ik daar overdag veel mee bezig was, een groot deel van mij was ik nog wel; Cornalien, moeder van Daan & Jeroen, (schoon)dochter, zus, vriendin. Ik vond houvast in mijn werk en bedding in de mensen om me heen. Maar ook van mij is een stuk verloren gegaan. Dat veilige, geborgene van deel uitmaken van ons complete gezin, mijn man die onvoorwaardelijk van me hield, bij wie ik thuiskwam en thuis was. Precies dat stuk. Laatst had ik met een stel collega's een gesprek over de meest ingrijpende verandering in je leven. Eén van hen noemde zijn echtscheiding. Ook hij was daarin dit stuk van zichzelf kwijtgeraakt. "Het zou daarna nooit meer zijn zoals het was", zei hij. Het raakte me, omdat ik meteen wist waar hij op doelde.

Ik kan het iedereen die met verlies te maken heeft aanraden, dit boek. Lang heb ik geen heel boek kunnen lezen, daar had ik de focus nog niet voor. Nu wel. Het heeft me goed gedaan. Juist door de ervaringen afgewisseld met stukjes theorie was er steeds iets dat raakte aan mijn eigen proces, aan dat wat meekomt in de onderstroom. Geen hulp, antwoorden of oplossingen, maar een stille zelfreflectie van twee heel verschillende vrouwen die als geen ander weten hoe kwetsbaar je kunt zijn.

De berg van de ziel. Persoonlijk essay over kwetsbaar leven. (2013)
Christa Anbeek & Ada de Jong

Zorgen voor jezelf

Als we allemaal nou een beetje voor onszelf zorgen, 

dan wordt er in elk geval voor iedereen gezorgd.

                                                                  Charles Engelen

Zomaar een uitspraak, tussen neus en lippen door gedaan tijdens een training. Én een heel waar woord. Toch lijkt het dat niets moeilijker is dan dat. Dit weekend had ik een gesprek met mijn oudste zoon. Het deed hem pijn te zien hoe een hoogzwangere vrouw regelmatig sigaretjes zat te roken op haar werk. Hij weet als geen ander wat een prijs je betaalt voor dat wat onschuldig lijkt zolang het goed gaat. Zijn vader stierf drie jaar geleden aan longkanker. Als ik even later, naar aanleiding van zijn opmerking dat er zoveel kinderen roken in zijn klas en op school, zeg dat het verbijsterend is dat er nu nog zoveel mensen roken valt hij uit: "het is niet verbijsterend, het is beláchelijk dat mensen zonder na te denken iets doen dat zo destructief is voor je lichaam". Inderdaad en toch doen we het vrijwel allemaal. Niet alleen roken, maar ook teveel eten, drinken, zitten en werken. Terwijl we wel weten dat het niet goed voor ons is.

Onlangs las ik het boekje "Ga toch fietsen" van Thomas Braun, een Bussummer die op een dag de knop omzet en zich inschrijft voor een zeer uitdagende fietstocht in de bergen. In het vermakelijk geschreven boekje beschrijft hij hoe het hem uiteindelijk lukt, met vallen en opstaan, doorzettingsvermogen en vooral de steun van zijn team. De walging, eenzaamheid en zelfverwijt maken plaats voor trots en saamhorigheid. Het gevoel dat zijn team hem steunt is daarin een belangrijke factor. Maar dat is pas later. Het begon allemaal met een innerlijk besluit om het anders te gaan doen. 

Nog zo'n voorbeeld zag ik deze week op televisie in het programma Obese. Het vertelt het verhaal van Mike, een 29-jarige jongen die 224 kg weegt. Hij kan nauwelijks meer lopen. In een jaar tijd verliest hij meer dan de helft van zijn gewicht, zwemt, fiets & rent een triathlon en heeft hij voor het eerst van zijn leven verkering. Onderdeel van het programma was de support van zijn familie, die stuk voor stuk zich ook voornamen om gezonder te gaan leven en afvallen en die Mike als hun leraar daarin adopteerden. Geniaal. Ook zij verloren samen 200 kilo. Ik heb het begin van de uitzending niet gezien, dus ik weet niet wat deze Mike ertoe zette om zich op te geven voor het programma. Wellicht ook zo'n moment van helderheid waarin hij besloot dat er iets anders mogelijk was dan het leven dat hij had. Je ziet hem in de loop van het jaar weer vorm krijgen, zijn humor komt naar voren, zijn knappe gezicht. Hij krijgt ambitie en stráált. Ik heb er met plezier naar gekeken.

Misschien moeten we nog iets toevoegen aan de uitspraak van Charles. Dat het helpt als we elkaar steunen om voor onszelf te zorgen. Want het is niet altijd makkelijk. Bovenstaande mannen laten dat wat mij betreft goed zien.